"Tsukuru bezocht stations zoals andere mensen naar een concert gaan, of naar de film, of naar een club om te dansen, of naar een sportwedstrijd, of gewoon om etalages te kijken. Als hij zich met zijn tijd geen raad wist, ging hij vaak in z'n eentje naar een station. ALs hij zich rusteloos voelde, of als hij over iets na wilde denken, sloegen zijn voeten als vanzelf de richting van een station in. Dan kocht hij een kop koffie bij een kiosk op een perron, ging ergens op een bank zitten, en daar kwam hij niet meer van af. Af en toe controleerde hij de aankomst- en vertrektijden van de treinen in de kleine dienstregeling die hij altijd in zijn aktentas met zich meedroeg, maar verder deed hij niets. Op die manier kon hij uren doorbrengen. In zijn studententijd had hij zorgvuldig aantekeningen gemaakt van de vorm van het station, de aan- en afvloei van de passagiers, het gedrag van het personeel en al het andere wat hem opviel, maar zoiets deed hij nu niet meer."
Uit: "De kleurloze Tsukuru Tazaki en zijn pelgrimsjaren", Haruki Murakami, p342, Uitgeverij Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen.
5932
VOYAGES... (1)
1
2
5172
"A la gare comme à la gare"
De kleine stad
"Niemand weet beter dan jij, wijze Kublai, dat je nooit een stad mag verwarren met de woorden die haar beschrijven. En toch is er een verband tussen het een en het ander."
Uit: "De Onzichtbare Steden", Italo Calvino, p68.
Iemand beschrijft een stad.
Je hoort de kleuren,
je voelt de geuren,
je ziet slechts een beschrijving,
die haast nooit correspondeert
met de stad
zoals ze is
of zich tracht voor te doen in stilte,
op een postkaart
of in toeristenblaadjes.
De treinen razen verder (verondersteld dat ze er waren)
en alles wordt grijzer -zoals je niet hoopte maar wel verwachtte-
en zo blind
ervaar je het verband:
de verbinding
tussen letters en gewaarwordingen
die elkaar enkel kruisen
op de tijdslijn
in je hoofd.
Een desillusie,
want je wilde geen woorden.
Je stapt uit de trein.
Reizigers kruisen elkaar, in alle rust of in alle haast, op het perron (na net te zijn uit- of overgestapt), op de trappen, in de stationshal. Voetstappen en stemmen klinken polyritmisch door elkaar: bewegingen en geluiden die de aard van de (moment gebonden) individuele situaties spontaan verraden. Hoofden en hun kapsels (in stilstand) bewegen volgens het roltrappen-tempo van boven naar beneden langs de sporen, of soms voorthollend (in beweging), in accellerando om 'het missen van de trein' te voorkomen. Of een reiziger die afscheid neemt van een geliefde, die zo dadelijk zal afreizen. Een importante aangelegenheid die zich in largo onder het vrije contrapunt van klanken (die het vertrek verlaten van dat ene moment dat 'ik zal je missen' heet) begeeft, vergezeld van (wederzijds) zacht gefluister dat zich statisch een vertraging van 'onbepaalde duur' toewenst.
De stationshal, een (vaak) grote, hoge ruimte waar al deze bewegingen telkens in crescendo (en versnelling) of in morendo verdwijnen (boven een steeds aanwezige galm die alle klanken gelijktijdig verbindt) in gangen waar het stationsbuffet, de loketten, verkoopautomaten, dienstregelingen aan de muur, trappen die de hoofdgang verbinden met de sporen, koffiebars, eetgelegenheden, krantenwinkels, toiletten, zich naast en tegenover elkaar bevinden.
Vele, kleine geluiden.
De sporen zwijgen.
Aankomst en/of vertrek worden aangekondigd door hinderlijke, veel te luide divertimenti die het geheel in treinklanken overstemmen.
Glazen huisjes (voorzien van gaatjes en eventueel een luidspreker) waar men treintickets kan bekomen: heen, of heen en terug. A of A en B. Bestemming naar keuze. Afstand en prijs zijn evenredig. Verkoopautomaten van tickets (die 'buiten gebruik' heten) verwijzen je maar al te graag door naar de veel te lange wachtrijen aan de loketten. Ze (de automaten) zijn de meubels in het station, naast de drank en snoepautomaten, die 24 uur op 24 schuchter en eenzaam wachten, op en tussen de reizigers. Grijze kleuren, stalen pilaren, evenwijdige lijnen en betonnen constructies fungeren als kunstwerk of brengen (anderzijds) een zekere nutteloosheid naar voren naast de eerder functionele, pragmatische en informatieve zaken die het stationswezen belichamen. (Te) gladde vloertegels en nog vele andere niet-huiselijke objecten, bevinden zich passief onder het geheel dat 'beweging' heet: vluchtige, onzichtbare lijnen die elkaar kruisen binnen deze gelaagdheid die (hun) tijdelijkheid (en tevens hun 'geleidelijkheid') in één richting duwt: de onomkeerbaarheid. Vertrek en aankomst worden één: de overstap en zijn transposities of de verplaatsing doorheen de geuren, kleuren en geluiden van het immense 'gebouw der diversiteit'. Grote stations zijn kleine steden.
6321
VOYAGES... (2)
1
2
3
4
5
6
7
8
6603
Sporen
Ik loop heen en weer, van spoor 7 naar de loketten, of van de wafelstand naar de verkoopautomaten, richting spoor 17.
De stad in je hoofd beweegt zich fugatisch van oost naar west, via kruisingen en wisselstraten.
De stad waarin je je nu bevindt, is de stad van gisteren en vandaag, die wil afreizen naar morgen, maar slechts in letters en cijfers uitgedrukt, op de displays, op de perrons.
Spoorverandering (aangekondigd, auditief en visueel).
Een onverwachte wending. Maar er verandert niets, uiteindelijk. De trein komt aan en de trein vertrekt.
Anonieme -met denkvermogen begaafde wezens- maken deel uit van de passages die je aandachtig aanschouwt en -bij toeval- memoriseert. Flarden en fragmenten zonder woorden reizen mee in de alledaagsheid die het stationsgebouw hongerig omarmt: de trein-stad waar beweging en onveranderlijkheid evenwijdig langs de sporen vertoeven. Een rechtlijnigheid die zich (vanzelfsprekend) niet graag noch ongevraagd aan het concept 'improvisatie' bindt.
Improvisatie (lettercombinatie, synoniem voor 'hoop'): je wordt roltrap-bediende (sporen 11,12,13,14 of sporen 21,22,23,24). (Vrij hoge mate van redundantie.) Of liftbediende. (Hoge mate van redundantie.) Naar boven of naar beneden. Lange of korte afstanden. Overvol of leeg. Luidruchtig of stil. (Bij elke druk op een of andere cijfer-knop klinkt er een kort fragment (uit je eerste symfonie).) Of omroeper, en na elke aankondiging die een (woordelijke) vertraging bevat zing je een atonale melodie (Lied ohne Worte). (Zeer hoge mate van redundantie.) Alle sporen krijgen een naam.
Spoor 1: P. Pomposa.
Spoor 2: Heen of heen en terug.
Spoor 3: Uithaalspoor.
Spoor 4: Phosphora.
Spoor 5: Plagaal.
Spoor 6: Kopspoor.
Spoor 7: Staaf.
Spoor 8: Oktaaf.
Spoor 9: Gustaaf.
Spoor 10: Pontius Podatus.
Spoor 11: Tegenspoor.
Spoor 12: Zeldzame aarde.
Spoor 13: Hund.
Spoor 14: Normaalspoor.
Spoor 15: Poco.
Spoor 16: Adagio.
Spoor 17: Wachtspoor.
Spoor 18: Morsecii.
Spoor 19: Loosspoor (spoorloos).
Spoor 20: A. Anioon.
Spoor 21: Spoor 12.
Spoor 22: Morendo.
Spoor 23: Frank Kondon.
Spoor 24: Doodspoor (coda per diminutionem).
En ondertussen is je trein vertrokken.
Je beslist dan maar om een andere trein te nemen, naar een andere stad. Maar de stad in je hoofd, of de stad in je hart, dat zijn andere steden. Ze hebben geen naam, geen trajecten, geen sporen, geen kaarten, geen ondergrondse noch bovengrondse sporen of straten, geen beschuldigingen, geen wissels en geen kruisingen. De kleine stad of stad van de onveranderlijkheid? 'Stad van de beschrijvingen', vol beschrijvingen die niet corresponderen met de woorden die haar trachten te beschrijven.
(Ik ben nog steeds op zoek naar de 'stad van improvisatie'. Ze staat niet op de kaart. Misschien is ze veel te klein. Of niet belangrijk.)
6023
Fictieve oorden - werelden van onveranderlijkheid (1)
"Maurice Duplay (vriend van Marcel Proust) weet ons te melden dat als Marcel de slaap niet kon vatten, hij het liefst in het spoorboekje las.
Nu ging het een man die de laatste acht jaar van zijn leven geen reden zag Parijs te verlaten niet om de vertrektijden vanaf het gare Saint-Lazare. De reden waarom hij de dienstregeling verslond als ware het een meeslepende roman over het plattelandsleven was dat alleen al de namen van de provinciestationnetjes Prousts verbeelding van voldoende stof voorzagen om hele werelden te scheppen, om zich echtelijke drama's in boerendorpen, gekonkel in gemeenteraden en het leven in de natuur voor te stellen.
Proust betoogde dat zulk afwijkend leesgedrag kenmerkend was voor een schrijver, voor iemand die zich steevast laat meeslepen door dingen die ogenschijnlijk niets met verheven kunst te maken hebben, iemand voor wie: ... een afgrijselijke muziekvoorstelling in een provincietheater of een bal dat door mensen met smaak absurd wordt gevonden eerder herinneringen oproept of aansluit bij zekere mijmeringen en preoccupaties dan een voortreffelijk optreden in de Opéra of een ultrachique soirée in de faubourg Saint-Germain. De stationsnamen in het spoorboekje met de treinen naar het noorden, waar hij zichzelf al op een herfstavond ziet uitstappen, als de bomen reeds kaal zijn en sterk geuren in de tintelende lucht, zo'n saai drukwerk voor mensen met smaak, vol namen die hij sinds zijn jeugd niet meer heeft gehoord, kunnen voor hem wel veel meer betekenen dan fraaie filosofische werken, waardoor mensen met smaak vinden dat hij, met al zijn talent, er maar stompzinnige interesses op nahoudt."
De Botton, "Hoe Proust je leven kan veranderen", 2011, p53-55
5153
VOYAGES... (3)
1
2
3
4
5
6020
Fictieve oorden - werelden van onveranderlijkheid (2)
Enige tijd geleden, laat ons zeggen tijdens 'de kindertijd' (jaren '80, vorige eeuw), kon ik me urenlang verdiepen in een dik boek, vol kleine letters en cijfers in tabellen, die - erg statisch - de veel te dunne pagina's bevolkten, elkaar (de pagina's) opvolgend in een bepaalde (waarschijnlijk volgens lijnnummer) volgorde, omsloten door een felgekleurd lijnenspel op een harde kaft, met bijgevoegde letters: "Spoorboekje" en het jaar (1988 of 1989). Cadeau van nonkel P, treinbestuurder of machinist. Ik was erg blij.
Namen van bestemmingen roepen soms herinneringen op van gebeurtenissen die je zelf niet hebt beleefd. Klanken ('klinkt als'), of woordlengtes, lettertypes, naaste (boven en onder) woorden, zetten ons aan tot het maken van vrije associaties, de misschien wel mooiste en puurste uitingen van de geest die vooral tijdens de kinderjaren (rein en ongerept) kunnen worden uitgedrukt. Letters (bestemmingen) worden gefabuleerde oorden die, haast invariabel, mee door het leven reizen. Zo ontstaat er een nieuwe werkelijkheid analoog aan de associaties, die niet noodzakelijk verband heeft met een 'alledaagsheid' (het spoorboekje), waarin die letters zich bevinden.
(Of het kind, dat niets vergeten kan.)
Mijn kleine steden (want dat waren ze allemaal, in kleine mijn hoofd):
In Aiseau vliegt er een speciale vogelsoort rond want 'Aiseau' lijkt -wat uitspraak betreft en ik kende toen net een beetje Frans- op 'oiseau'. De eigenschappen van de vogel in kwestie kunnen helaas niet worden teruggevonden. In Geel is alles (en iedereen, waarschijnlijk analoog aan de beschrijving van Chinezen, die men mij toen gaf) geel. De 'gele stad'. (En toen keek ik snel naar de andere namen van bestemmingen, in de hoop er 'Blauw' of 'Rood' te vinden, tevergeefs.) Nog steeds een diesel-spoorlijn. Haasdonk is een ontmoetingsplaats voor hazen, véél hazen. Ze springen over en door elkaar en daardoor is er altijd beweging: nooit rust, maar wel stilte. Mensen uit Halen halen. Maar wat ze precies halen, daar ben ik nooit achter gekomen. Halen is een abstracte plek, je probeert het concept (het halen op zich) te vatten maar het blijft absurd. Een plek voor nieuwe ideeën, misschien. In Heist op den Berg kabbelt het blauwe, heldere zeewater tegen een eenzame, erg hoge berg. Want 'Heist' maakt ook deel uit van 'Knokke-Heist', vandaar de zee-associatie. Er zijn geen mensen of dieren. Je bent daar alleen. (Doodspoor enkele kilometers verder gelegen, geen treinverbinding meer.) In Houthalen liggen er duizenden (voor mij toen 'ontelbare') stapels hout, gesprokkeld zoals ook wij dat handmatig deden in de jeugdbeweging, ter voorbereiding van het kampvuur. In Kaaskerke staat een grote, brede gele kerk, vol (zwarte) gaten zonder glasramen, in het midden van een grasweide (en niet in het dorps- of stadscentrum) vol geiten. Ik wilde deze kerk graag in beeld brengen om er postkaarten van te maken want ergens wist ik wel dat ze (nog) niet bestonden. In Leopoldsburg staat een enorme burcht die door één der Belgische Leopold-koningen was bewoond. Een burcht, een labyrint, vol donkere gangen waar portretten van (hoogstwaarschijnlijk) andere koningen, in gouden kaders aan de muren hangen. De geschilderde ogen geven instructies (eerder vreemde raadsels) om de weg naar buiten terug te vinden. Het volkslied klinkt vol claustrofobische angsten. Ik hield niet van Leopoldsburg, dat is zeker. Lichtaart. Een plek waar alles altijd licht is. Overdag verlicht door de zon en 's nachts door rijen straatlichten (de afstand tussen twee straatlichten bedraagt 1,7 meter ongeveer). Vanuit het vliegtuig (avondvlucht) onmiddellijk zichtbaar. Lichtaart beschouwde ik als het (onzichtbare) bovengrondse van Leopoldsburg. Bij Luchtbal stelde ik me een enorme, lege, transparante bal voor. Huizen, straten, mensen, bomen en dieren leven daar niet, niets zal daar ooit geboren worden. (Als ik, vele jaren later, het woord 'vacuum' hoorde, moest ik spontaan aan deze Luchtbal denken.) Manage klinkt bijna zoals manege. Maar 'Manage' had iets dreigender (associatie met 'Voyage', een popsong uit de jaren '80, die me toen vrij ernstig in de oren klonk, vandaar) dan manege. Toch (wilde) paarden overal. (Maar ik zou nooit de trein naar Manage nemen, had ik toen beslist. Vele jaren later nam ik dagelijks de trein naar Turnhout. De terminus van deze trein was Manage. Toen de naam van deze bestemming bij de aankondiging van vertrek, door de luidsprekers klonk, bereikten gelijkaardige stemmingen mijn dagelijkse onderneming: de treinreis richting Manage.) Melkouwen: een dorp waar erg veel volle melkflessen zorgvuldig op elkaar gestapeld liggen in daarvoor voorziene, ijzeren rekken. Er is melk genoeg voor iedereen, altijd. Dat had ik niet goed begrepen. Want na 7 jaren van overvloed... (en het beeld uit de Bijbel van de magere koeien drong zich op). Melkouwen bezorgde me, misschien voor het eerst, een dubbel gevoel. In Mol is het kleine, ondergronds-levende zoogdiertje met kort zwartfluwelen vacht, het symbool van deze stad (zoals de Schapenkoppen in Lier). Hij is overal zichtbaar en aanwezig: 'Mol': het grote, donkere standbeeld op de Grote Markt, op postzegels, sleutelhangers, badhanddoeken, keukenserviezen, toeristenkaarten, ... Ik was erg nieuwsgierig. Sleidinge = slijm. Slijmerig, slibberig, glad. Amorf, kleurloos en ver. Zonder treinstation (fout in het spoorboekje!). In Tervuren kan je vlammen bekijken die tot aan de hemel reiken: hun eindpunt is nooit zichtbaar. Gezondheidspreventies gebieden deze plek niet langer te betreden dan 'enkele minuten': een vrij vage omschrijving, gezien de ernst van de situatie met bijbehorende consequenties. Vuur-gemeente. In Vielsalm huist Salmonella, een geslacht van gram-negatieve staafvormige bacteriën die onderdeel zijn van de natuurlijke darmflora van pluimvee, varkens, runderen, reptielen en huisdieren. Salm. Rivier. Onze vorst woont in Vorst maar ik moest vooral denken aan mijn grootmoeder die 'Van de Vorst' heette. Zij was dus geboren in Vorst, waar eveneens de vorst woonde. Dat was alles, wat Vorst betreft. In Zottegem wonen alle gekke, gestoorde maar ook zotte mensen. Ze werden (niet alleen toen ik jong was) negatief afgeschilderd maar desalniettemin was ik erg nieuwsgierig. Zijn er hiërarchische structuren? Is daar iemand burgemeester?
"Haar geheim (van de stad Zora) is de manier waarop de blik dwaalt over de figuren die elkaar opvolgen als in een muziekpartituur waarin geen enkele noot veranderd of verplaatst mag worden." (Calvino, "De onzichtbare steden", 2010, p22) Ook deze (opgesomde) plekken zijn misschien volledig onveranderlijk omdat ze, wanneer de herinneringen terugkomen, nog steeds dezelfde zijn. De associaties zijn erg letterlijk en daarom worden ze (de herinneringen) niet vervormd, wat bij vele gebeurtenissen of ervaringen net wel het geval is. Wij, stervelingen trachten de rechtlijnigheid van de vele trajecten binnen ons dagelijks bestaan (en ook van onze herinneringen, misschien?) te doorbreken: we volgen elkaar op en we stappen in een volgende trein, die steeds een beetje sneller rijdt. De manier waarop we naar deze sequenties kijken, bepaalt dus waarschijnlijk de mate van veranderlijkheid. Maar tegelijkertijd zijn we steeds nieuwe-figuren-in-wording die reizen naar fictieve oorden, om de veranderlijkheid een vertraging op te leggen. Een vertraging met bepaalde duur, weliswaar.
5530
VOYAGES... (4)
1
2
3
6350
VIDEO's
"RAILWAY STATIONS"
Luchtfoto's (Google Earth) van enkele stations uit de hele wereld (Accra, Algiers, Ankarra, Asjchabad, Asmara, Astana, Bagdad, Bakoe, Bangkok, Bejijng, Bisjkek, Boedapest, Boekarest, Bratislava, Buenos Aires, Bussau, Brussel, Cairo, Conakry, Dakar, Damascus, Gaborone, Hanoi, Harare, Havana, Helsinki, Islamabad, Jakarta, Jerevan, Jeruzalem, Kampala, Khartoum, Kiev, Kuala Lumpur, Lhasa, Lissabon, Ljubljana, Lomé, Madrid, Manilla, Maputo, Milaan, Minsk, Moskou, Naypyidaw, New Delhi, Oslo, Ottawa, Paris, Phnom-Penh, Port Moresby, Praag, Pyongyang, San Jose, Santiego, Seoul, Skopje, Stockholm, Sydney, Taipei, Tasjkent, Teheran, Tokio, Tunis, Ulaanbaatar en Windhoek) zijn in een erg snel tempo (random) achter elkaar geplaatst en in verschillende tinten weergegeven. De repetitieve noiseklanken (1 seconde uit de voetstap-opnames op het perron in Kessel, die steeds wordt herhaald en versneld) onder elk kleurblok zijn steeds verschillend: bepaalde frequenties worden er uitgehaald of net naar voor gebracht.
"ANNOUNCEMENTS"
Luchtfoto's (Google Earth) van enkele stations uit de hele wereld (Accra, Algiers, Ankarra, Asjchabad, Asmara, Astana, Bagdad, Bakoe, Bangkok, Bejijng, Bisjkek, Boedapest, Boekarest, Bratislava, Buenos Aires, Bussau, Brussel, Cairo, Conakry, Dakar, Damascus, Gaborone, Hanoi, Harare, Havana, Helsinki, Islamabad, Jakarta, Jerevan, Jeruzalem, Kampala, Khartoum, Kiev, Kuala Lumpur, Lhasa, Lissabon, Ljubljana, Lomé, Madrid, Manilla, Maputo, Milaan, Minsk, Moskou, Naypyidaw, New Delhi, Oslo, Ottawa, Paris, Phnom-Penh, Port Moresby, Praag, Pyongyang, San Jose, Santiego, Seoul, Skopje, Stockholm, Sydney, Taipei, Tasjkent, Teheran, Tokio, Tunis, Ulaanbaatar en Windhoek) worden in zwartwit en vervolgens in negatief, weergegeven in verschillende tempi, elkaar telkens overlappend. De beelden gaan van volledig donker naar licht, terwijl de trein-aankondigingen (een montage van opnames uit verschillende landen) in morendo verlopen.
"NO ACCESS (LOCOMES)"
Geen toegang. Er dreigt gevaar. Doodspoor?
De wetenschappelijke uitleg over fosforescentie wordt gefluisterd onder (erg) bewerkte voetstapklanken (perron Kessel). Treinklanken en treinnoise, onder een dreigend beeld dat steeds donkerder wordt (in morendo).
"RAILWAY STATIONS"
"ANNOUNCEMENTS"
"NO ACCESS (LOCOMES)"