Astrin Phosphora

WAGON 18: graphic scores

6270

GRAFISCHE PARTITUREN

Op welke manier kunnen symbolen en uitdrukkingen met betrekking tot treinen en fosforescentie, fungeren als symbolen binnen de muziekcompositie? Welke informatie geven ze de uitvoerende musicus en welke betekenis wordt hieraan verbonden (indien de uitvoerder geen weet heeft van de oorspronkelijke betekenissen der symbolen), zowel auditief als visueel?

Voorbeeld: gemeenschappelijk symbool P (betekenis: piekuurtrein, fosforescentie en piano). We kunnen de mogelijke interpretaties op twee manieren analyseren:

- verschillende symbolen (met betrekking tot treinen en fosforescentie) krijgen een nieuwe, autonome betekenis binnen de muziekcompositie en dienen 'letterlijk' te worden geïnterpreteerd (aan de hand van een bijgevoegde legende)

- verschillende symbolen (met betrekking tot treinen en fosforescentie) nodigen uit tot een 'vrije interpretatie' die niet onmiddellijk verband houdt met de symboliek binnen de muziekcompositie.

Onderstaande reeks grafische partituren (maar ook de "P - Maps", "sonographiques", "cardiographies", "P - IC-IR 15" en "Looking for Orson"), behoren tot de laatste mogelijkheid. Ze bevatten haast enkel symbolen met betrekking tot treinen (informatie!) en fosforescentie, die de uitvoerder uitnodigen tot een vrije interpretatie. Met andere woorden, de uitvoerder krijgt hier misschien bijzonder weinig informatie (informatie met betrekking tot zijn domein -muziek-, wordt hier bedoeld)! Hij kent de betekenis van de gebruikte symbolen (meestal) niet, begin noch eindpunt (en tijdsduur) zijn op de partituren vastgelegd (en aanwijzingen met betrekking tot speelwijzen, tijdsduur, bezetting en nog vele andere parameters, zijn eveneens niet altijd aanwezig). Het vervullen van deze opdracht (de interpretatie gevolgd door de uitvoering dus) maakt deel uit van dit onderdeel binnen mijn onderzoek en belangwekkende vragen dringen zich op: hoe gaat de uitvoerder (musicus, in dit geval) om met louter informatieve data? Zal de connectie (treinen-klanken) hoorbaar zijn? Of heeft de uitvoerder uiteindelijk toch meer, of andere informatie nodig?

Interview door Elise Siemoens voor de expo en publicatie 'Getekende klanken' uitgegeven door Matrix, Centrum voor Nieuwe Muziek (Rebecca Diependaele en Pauline Joqué) - 2012 - ISBN 9789077717073

De Belgische Ann Eysermans (1980) klinkt haast wetenschappelijk nuchter wanneer ze het over haar muziek heeft. "Eens een partituur klaar is, is mijn taak afgerond en ben ik slechts nog een buitenstaander. De dwang om een werk te laten uitvoeren, voel ik absoluut niet. Een partituur heeft uiteenlopende mogelijke functies: ze kan uitgevoerd worden, maar ze mag ook ingekaderd in een museum belanden of gewoon aanwezig zijn op internet. Dat geldt zowel voor mijn exact genoteerde muziek als voor mijn grafische partituren die vaak nauwelijks een vertrouwd muzikaal symbool bevatten. Het fascineert me te onderzoeken hoe een musicus bepaalde informatie tot klinken brengt".

"Vandaag kan je als componist ontelbare kanten op: het witte notenpapier, potlood en gom, vormen maar een van de vele opties naast onder meer grafische partituren, improvisatie, tapemuziek, soundscapes, transformaties, abstracties en video" aldus Eysermans. "Een vast systeem waarin ik als componist mijn partituur overhandig aan een ensemble, om vervolgens een reeks repetitie- en concertdata af te spreken, strookt absoluut niet met mijn visie. Liever creëer ik projecten en schrijf ik muziek voor performers die ik van te voren ken. Zo maak ik graag grafische partituren voor interessante improvisatoren. Maar ook klanken, tapes en studies communiceren via internet behoort zeker tot de mogelijkheden."

Componisten zoeken vaak slechts tijdelijk hun toevlucht tot grafische notatiewijzen. Ze doen dat uit frustratie, omdat ze het niet eens zijn met al te strikt georganiseerde compositiemethodes of uit een verlangen naar compositorische vrijheid. Eysermans echter belandde op een meer natuurlijke manier in de wereld van de grafische notatie. Haar hele leven al is ze zowel actief in de muziek als op beeldend, visueel vlak. "Dat ik grafische partituren maak, is dus zeker geen voorbijgaande fase in mijn muzikale ontwikkeling. Let wel, ik maak weliswaar gebruik van beeldmateriaal en films, maar de codes uit de beeldende kunst volg ik niet."

Eysermans die als harpiste en contrabassiste zelf actief is in de improvisatiewereld, uit haar voorliefde voor vrije improvisatie graag in grafische partituren die niet voorafgegaan worden door gedetailleerde legendes. Het klankresultaat van die vaak heel abstracte partituren is alles behalve welomlijnd. P-maps (2011-2012) is een van de vele reeksen werken waarin Eysermans grafische symbolen gebruikt uit media die compleet buiten de muziek staan. Ze verzoent er haar nostalgische fascinatie voor enerzijds alles wat met treinen te maken heeft en anderzijds het fenomeen van de fosforescentie. Zo vertrok Eysermans van de Belgische spoorkaart die ze ondersteboven hing om ze vervolgens te ontdoen van alle treinreizigersinformatie. "Aan het lijnenspel dat overblijft heb ik symbolen, tekens, treinnummers, spoorborden en grijswaarden die analoog zijn aan de lichtafname binnen een proces van fosforescentie toegevoegd." Nu is het aan de uitvoerder om te zorgen voor wat Eysermans omschrijft als een "informatief-esthetische transformatie". Symbolen wat betreft toonhoogte, toonduur, speelwijze, begin- en eindpunt en bezetting komen daar niet aan te pas.

"En toch is het klankresultaat niet arbitrair" zo onderstreept Eysermans. "Natuurlijk is het verrassingseffect altijd groot, maar na enkele uitvoeringen van eenzelfde werk, zijn er toch steevast connecties die spontaan aan de oppervlakte komen. Bij de enkele uitvoeringen die ik al hoorde van P-maps, stootte ik alvast op fascinerende verbanden tussen fosforescentie, treinen en muziek."

6013

(1) FOSFORESCERENDE GRAFISCHE PARTITUREN

De reeks fosforescerende grafische partituren kan op verschillende wijzen geïnterpreteerd worden:

- volledige oplichting, door bijvoorbeeld blacklights. De uitvoerder dient de volledige partituur te interpreteren of slechts bepaalde elementen naar keuze, ad libitum.

of:

- partiële oplichting: de uitvoerder belicht bepaalde delen (in het donker, dus nauwelijks zichtbaar) met een zaklamp en interpreteert vervolgens de informatie die zichtbaar wordt, als gevolg van de belichting (de intensiteit bepaalt de lengte in tijd van oplichting of uitdoving). Deze informatie dient naar klanken te worden vertaald, tot het belichte deel volledig uitgedoofd is. Deze tijd wordt de duurtijd van de interpretaties, door de uitvoerder op het instrument.

- De bezetting is vrij.

"P-TRAINS (1)" (2009)

100cm - 70cm, fosforescerend groen, acrylverf, Chinese inkt. Deze partituur bevat verschillende materialen uit het P-Trains vooronderzoek; uurtabellen, treinnummer en combinaties, treinsignalisaties; seinlicht + borden langs de sporen, grafische (wetenschappelijke) weergave fosforescentie + tekst, aanduidingen met betrekking tot 'galm', aanduidingen met betrekking tot treingeluiden, muziektekens en benamingen (Italiaanse termen), P-treinnummer in Morse en Braille.

"ROMSES" (20x20) (2010):

De titel van dit werk is een anagram van "Morses" (begrippen vertaald naar Morse code). Deze verschijnen boven een tekst (over fosforescentie) die werd bedekt door een laag fosforescerende verf, opdat deze haast onleesbaar wordt.

Belangrijk: Sommige symbolen (zoals de Postzegel in dit geval), worden in het donker waargenomen als een zwarte vorm.

Deciso.

"PHOSPHORA" (42x30) (2010):

Eén tape (étude rond klank en contrapunt), één fosforescerend grafische partituur en één uitvoerder (op contrabas). Atypische treinklanken (zuchten) in de tape nodigen de contrabas uit tot contrasten enerzijds en symbiose anderzijds: (hoe) kan dit instrument de treinklanken benaderen? De partituur bestaat uit de grafische weergave van fosforescentie, in omkering (eveneens contrapuntisch gedacht).

Belangrijk: Sommige symbolen zoals de P's en ~P's en het overwegbord in dit geval, worden in het donker waargenomen als zwarte vormen.

Grandioso.

"CROSSINGS" (50x40) (2011):

Verschillende Andreaskruisen in zwart-wit, al dan niet getransformeerd (door amputaties van bepaalde onderdelen), bevinden zich op een fosforescerende oppervlakte. In de reeks grafische partituren geldt deze als minimal-partituur; er wordt slechts één symbool gebruikt.

Aan het Andreaskruis worden volgende instructies toegekend:

- deze partituur dient in het licht te worden uitgevoerd.

- dynamiek: wit (ppp), lichtgrijs (p), donkergrijs (mf), zwart (f).

- bol: sffz (maximaal 2 seconden).

- toonhoogte: Ab1.

- een dalende beweging (schuin naar onder) representeert een minimale toonhoogte-afwijking naar beneden.

- een stijgende beweging (schuin naar boven) representeert een minimale toonhoogte-afwijking naar boven.

- blokjes (vierkantjes): staccato-noot, die maximum 1 seconde duurt.

- tussen elk Andreaskruis dient er een pauze te worden genomen, een stilte van minimum 3 seconden.

- maximale duur: 3'44".

- bezetting: vrij.

Belangrijk: Sommige symbolen zoals de Andreaskruisen in dit geval, worden in het donker waargenomen als zwarte vormen.

Poetico.

"EN CAS DE CAS" (50x40) (2011):

Treinsymbolen, treinnummers, treinuren, formules, p-dynamische tekens, toonhoogtes uit de P10-scale en vertalingen in Morse code, werden aangebracht op de (wetenschappelijke) grafische weergave van het fosforescentie-proces, op een fosforescerende achtergrond.

Andante.

"P7209P" (40x20) (2011):

De greyscale (in bolvorm) op een fosforescerend doek, wordt onderbroken door de drie middelste rijen die witte bollen hebben (die in het donker zwart zijn) en die de cijfers 7, 2, 0 en 9 bevatten. De greyscale-bollen bevatten alle andere cijfers (van 0 tot en met 9), uitgezonderd de cijfers 7, 2, 0 en 9.

Eroico.

"PL" (40x30) (2012):

"PL" is een fosforescerende grafische partituur, die symbolen en aanduidingen (P-muziektermen, dynamische tekens, grafische wetenschappelijke weergave van het fosforescentieproces, nummers van diesellocomotieven, Intersystem Crossings, wetenschappelijke begrippen in Morse-code) bevatten uit dit onderzoek, op een bepaald punt in de tijd, ergens in 2012.

"PMP 34" (2012):

"PMP 34" is een reeks van 4 vierkante (30x30) fosforescerende grafische partituren, die samenhoren in een bepaalde volgorde, zoals hieronder weergegeven.

a: verschillende elementen uit de P-tabel omgezet vanuit het nummer 7209

b: het symbool P en een Andreaskruis binnen één ruimte die oneindigheid suggereert door een doorlopende lijn (die geen begin- noch eindpunt heeft)

c: het symbool P in vaagheid onder enkele donkere P's die de andere overlappen (gelaagde structuur)

d: afternoise, afterglow, arrival, (groundstates and Intersystem Crossings), delays and retardations: begrippen met betrekking tot het fosforescentieproces bevinden zich boven een 'wolk' die de geleidelijkheid visueel weergeeft

Belangrijk: Sommige symbolen zoals het Andreaskruis in dit geval, wordt in het donker waargenomen als een zwarte vorm.

"FRANK EN HOND: NOISE OF A TRAIN VOYAGE" (40x30) (2012):

Symbolen met betrekking tot treinen en fosforescentie, grayscales, begrippen beginnend met de letter P, lichtkasten, cijfers, atomaire structuren, vertalingen in Morse-code, treinuren, ... komen samen op een fosforescerend doek. Begin- en eindpunten staan hier centraal: van een symbool, via een verboden overgang naar doodspoor, bijvoorbeeld. Ook horizontale lijnen, curves en spoorverbindingen versterken dit gegeven. Een speelse reis (met erg veel informatie) voor Frank en Hund.

Belangrijk: Sommige symbolen zoals de lichtkasten en het Andreaskruis in dit geval, worden in het donker waargenomen als zwarte vormen.

Brillante.

"P & ~P" (30x30) (2012):

Grayscales en contrasten, P en ~P. De symmetriche structuur (vierkanten in een vierkant) bevat verschillende tinten (van wit over verschillende grijswaarden naar zwart) in de bolvormen, die een dynamische interpretatie vragen. Wit: pppp, lichtgrijs: ppp, zwart: ffff, enzoverder. De loodrechte verbindingen (samenkomend in één snijpunt) worden ingenomen door het symbool P of door het symbool ~P. P staat hier voor een zelf in te vullen muzikaal gegeven, terwijl ~P voor het tegenovergestelde staat (van dat muzikaal gegeven).

Belangrijk: Sommige symbolen zoals de P's en ~P's in dit geval, worden in het donker waargenomen als zwarte vormen.

"EX FALSO" (30x30) (2012):

Een tekst over fosforecentie wordt bedekt door verschillende fosforescerende lagen (een zelfverwijzing?), opdat de informatie haast onleesbaar wordt. Een trio op kalkpapier (uit het project "Laimeofudre, 2008) vormt een nieuwe laag, die als schaduw wordt ervaren in het donker. De formule "Ex Falso" luidt letterlijk: "uit een contradictie volgt om het even wat". De percentages bestaan uit combinaties van cijfers uit het 7209-piekuurtreinnummer. De combinaties van deze gegevens (die op zich helemaal niets met elkaar te maken hebben), vormt een interessant geheel dat vraagt naar een bijzondere aandacht (omwille van deze inhoudelijke contrasten die reeds een betekenis in zich dragen) voor de uitwerking.

"P-STOPS 7209" (30x30) (2012):

Treinsymbolen, de 7209-cijfers (in random volgorde en tevens in omkering), de terugkerende P en het blok Andreaskruisen (in kleur!) worden verdeeld over de vierkante fosforescerende oppervlakte. De horizontaliteit is hier een centraal gegeven; begin- en eindpunt worden al dan niet duidelijk weergegeven.

Belangrijk: Sommige symbolen zoals alle treinsymbolen in dit geval, worden in het donker waargenomen als zwarte vormen.

Dramatico, tempo: 92/eenheid.

"P-STOPS ON TICKETS" voor vleugelpiano solo (30x30) (2012):

Verschillende lichtkasten (van de NMBS) worden in originele vorm en in omkering weergegeven op een fosforescerende oppervlakte over verschillende treintickets, waarvan de informatie volledig verdwenen is (als gevolg van thermisch papier, waarop ze geprint werden). De witte en witgrijze bolletjes op de lichtkasten geven de lichtstanden weer (oorspronkelijk in rood, oranje en groen). De lichtkasten hebben ongeveer dezelfde vorm als een vleugelpiano. De bolletjes staan voor de handen (L-R of R-L) en geven aan op welke plaats er op de piano dient te worden gespeeld.

Belangrijk: Sommige symbolen zoals alle lichtkasten in dit geval, worden in het donker waargenomen als zwarte vormen.

"DESTINATION OLM" (30x24) (2012):

P's en ~P's, de cijfers 7, 2 en 0 en het lijnnummer '15' van de piekuurtrein 7209 zijn weergegeven boven- , op- en onder een rode fluolijn. De trein op een kalkblaadje aan het doek bevestigd, geeft een schaduw in het donker; een visuele afterglow. Symbolen in relaties en 'individuele' symbolen bevolken de partituur die een reliëfstructuur heeft; men kan de puntjes (in verschillende groottes) uit de onderlaag (bedolven onder een fosforescerende laag) 'voelen'.

(De titel verwijst naar 'de laatste trein met bestemming Mol', een diesellocomotief (meestal type 62 en 63) die ik elke dag rond middernacht hoorde aankomen en terug hoorde vetrekken.)

Belangrijk: Sommige symbolen zoals de P's en ~P's, het lijnnummer 15 en de fluorode lijn in dit geval, worden in het donker waargenomen als zwarte vormen.

Presto.

"LOCWAYS (P)" (40x30) (2012):

Elke P en elke ~P staan in relatie (via een stippellijn) met een diesellocomotiefnummer, gekruisd door verticale lijnen en 0- en 1 aanduidingen (indien gewenst: men kan bepaalde invullingen aan 0 en 1 toekennen, zoals uitgewerkt in dit onderzoek, zie "0 en 1"). Vanuit elke lichtkast vetrekt er een traject dat telkens onderbroken wordt door een Andreaskruis (donker en licht). Elk traject heeft een bepaalde 'uitkomst'. Het middenveld bestaat uit treinborden (in kleur) waar verschillende P's verbonden zijn door een erg dun lijntje (op het eerste zicht haast onzichtbaar).

Belangrijk: Sommige symbolen zoals de P's en ~P's en de Andreaskruisen in dit geval, worden in het donker waargenomen als zwarte vormen.

Moderato.

"INTERSYSTEM CROSSINGS" (40x30) (2012):

De visuele wetenschappelijke weergave van het fosforescentieproces (X- en Y-as, curves, horizontale lijnen, getallen en de begrippen 'vibrational relaxation', 'absorbance', 'fluorescence', 'intersystem crossing' en 'phosphorescence') zijn weergegeven op een fosforescerend doek. Dit beeld wordt aangevuld met toonhoogtes uit de P10-scale, formules, logische formules (met P en ~P), vertalingen in Morse-code, begrippen met betrekking tot compositie, treinen en fosforescentie: accellerations, silence, afternoise, tegenspoor, afterglow, departure 1, prestissimo possibile, morendo, decrescendo, reverb, ...

Andante.

"POLARISATIONS 1-2-3-4" (50x40) (2012):

Alle mogelijke lichtkasten-combinaties worden tot driemaal naar rechts gedraaid en willekeurig (maar zodanig dat ze elkaar niet raken) op een blauwe fosforescerende achtergrond geplaatst. Aan elke ligging dient een bepaalde instructie of speelwijze te worden toegekend.

Belangrijk: Sommige symbolen zoals de lichtkasten in dit geval, worden in het donker waargenomen als zwarte vormen.

Tempo giusto.

6352

(2) NIET-FOSFORESCERENDE GRAFISCHE PARTITUREN

"UNTITLED" (1)

Voor Panfluit.

Vierkante zwart-witafbeeldingen van treinsporen en bovenlijnen, worden in verschillende posities (omgekeerd, naar links- of rechts gedraaid) weergegeven, voorzien van enkele speelwijzen (softly, pizzz, slowly) en diesellocomotiefnummers.

"UNTITLED" (2)

Voor Pauk.

Punt- en lijnverdelingen op basis van treinnummers. Een (ritmisch) minimal stuk voor 1 uitvoerder (lijn per lijn) of voor 27 (tutti, simultaan) uitvoerders. Tempo: 72 per eenheid.

"UNTITLED" (3)

Voor Piccolo.

Deze minimal-partituur bestaat uit Andreaskruisen die horizontaal van licht naar donker (volgens het principe van niet-geleidelijkheid) gerangschikt werden. De greyscale (van wit tot en met zwart) staat voor dynamische invullingen (bijvoorbeeld van ppp naar fff). Tempo: prestissimo possibile.

"UNTITLED" (4)

Voor Piccolo.

Deze minimal-partituur bestaat uit Andreaskruisen die horizontaal van licht naar donker (volgens het principe van niet-geleidelijkheid) gerangschikt werden. Elke horizontale lijn bevat één of meerdere onderbrekeingen (een Andreaskruis dat weggelaten wordt). Zo ontstaat er een onregelmatige pulsatie. De greyscale (van wit tot en met zwart) staat voor dynamische invullingen (bijvoorbeeld van ppp naar fff). Tempo: prestissimo possibile.

"UNTITLED" (5)

Voor Pijporgel.

Diesellocomotiefnummers (horizontaal, verticaal, aantal zwarte en witte bolletjes per nummer), treinsymbolen en witte audiocurves (die de treinsymbolen verbinden) komen hier samen, op millimeterpapier. De aanduiding 'poco a poco' boven de audiocurves is de enige éénduidige omschrijving voor de uitvoerder.

"UNTITLED" (6)

Voor Pijporgel.

"UNTITLED" (7)

Voor Pommer.

Een uittreksel uit de blackbox van een trein (die onder andere snelheidsovertredingen registreert) fungeert als 'ondergrond' voor deze grafische partituur, die verder nog vertalingen in Morse-code, een crescendo, het symbool P, morendi en grayscales bevat, ter invulling van de uitvoerder.

"UNTITLED" (8)

Voor Pommer.

Een uittreksel uit de blackbox van een trein (die onder andere snelheidsovertredingen registreert) fungeert als 'ondergrond' voor deze grafische partituur, die verder nog curves, herhalingstekens en uitgeschreven muzikale fragmenten (waarbij de horizontale lijnen als notenbalk worden opgevat) bevat, ter invulling van de uitvoerder.

"UNTITLED" (9)

Voor Psalterium.

Een uittreksel uit de blackbox van een trein (die onder andere snelheidsovertredingen registreert) fungeert als 'ondergrond' voor deze grafische partituur, die verder nog treinsymbolen, P's en ~P's en stukjes uit een treinticket bevat, ter invulling van de uitvoerder.

"UNTITLED" (10)

Voor Prepared Piano.

Een spel van lichtkasten en borden naast de sporen vormt onderstaande grafische partituur. De herhalingen van de symbolen creëren de structuur van het werk. Aan elk teken dient een bepaald muzikaal fragment te worden gekoppeld.

"SOUNDING CARTOGRAM" (2012) (project met Kathleen Coessens)

Eén grote spoorkaart, door horizontale en verticale lijnen ingedeeld volgens het P-treinnummer 7209 dat wordt omgezet naar 7 cm, 2 cm, 0 cm en 9 cm, vormen de afstanden (van de lijnen) op papier. Zwart-wit-afbeeldingen (kleine rechthoekjes en vierkantjes: stukjes uit mijn treinen-foto-album) werden gerangschikt van licht naar donker (de verschillende grijs-waarden, analoog aan de verschillende fases uit de lichtafname binnen de fosforescentie) en aangebracht rond het centrum (de knooppunten en het drukke lijnenspel) van de kaart. Het piekuurtrein-nummer, verschillende seinen en signalisaties, spoorborden en Andreaskruisen, bevinden zich op, naast, onder en boven de donkere lijnen. Lijnen worden trajecten, -door de ogen- af te leggen afstanden die telkens nieuwe instructies/interpretaties/improvisaties/... verlangen.